Ban Công Đồng Là Gì? Ý Nghĩa và Cách Bài Trí Chuẩn Nhất

Đăng 7 Th4 , 2025

Trong thế giới tâm linh phong phú của người Việt, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ, Tứ Phủ đóng một vai trò vô cùng quan trọng. Khi bước vào bất kỳ đền, điện thờ Mẫu nào, bạn đều dễ dàng nhận thấy sự hiện diện trang nghiêm của Ban Công Đồng ở vị trí trung tâm. Vậy Ban Công Đồng là gì? Ý nghĩa của nó ra sao và cách bài trí như thế nào? Hãy cùng khám phá những điều thú vị này qua bài viết sau.

Ban Công Đồng Là Gì?

Ban Công Đồng là một ban thờ được lập tại vị trí trang trọng nhất, thường là chính điện hoặc cung đệ nhất, trong các đền, điện thờ tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Đây được xem là nơi hội tụ và thờ phụng các vị thần linh thuộc hệ thống Tam Phủ, Tứ Phủ. Ban Công Đồng thường được thiết kế tỉ mỉ, tinh xảo, thể hiện sự tôn kính và là trung tâm linh thiêng của toàn bộ ngôi đền.

Khi đến đền, điện để dâng hương, các con nhang, đệ tử và du khách thập phương đều phải thực hiện nghi lễ trước Ban Công Đồng trước khi đến các cung, ban khác. Điều này thể hiện sự tôn trọng tối thượng đối với các vị thần linh được thờ tại đây.

Sự Khác Biệt Giữa Tam Phủ Công Đồng và Tứ Phủ Công Đồng

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu, tồn tại hai khái niệm chính là Tam Phủ và Tứ Phủ. Do đó, cách bài trí Ban Công Đồng có thể có sự khác biệt nhỏ tùy theo từng địa phương và ngôi đền. Tuy nhiên, về cơ bản, việc sắp xếp các vị thần linh vẫn tuân theo một thứ bậc nhất định.

Để hiểu rõ hơn về sự khác biệt này, chúng ta cần tìm hiểu về hệ thống thần linh trong Tam Phủ và Tứ Phủ. Tam Phủ bao gồm: Thượng Thiên (trời), Thượng Ngàn (rừng núi) và Thoải Phủ (nước). Tứ Phủ bao gồm Tam Phủ và thêm Địa Phủ (đất). Sự khác biệt này dẫn đến việc một số đền thờ Tứ Phủ sẽ có thêm các vị thần linh liên quan đến Địa Phủ trên Ban Công Đồng.

Các Vị Thần Linh Được Thờ Tại Ban Công Đồng

Thông thường, Ban Công Đồng được bài trí với nhiều hàng, mỗi hàng thờ một nhóm các vị thần linh khác nhau. Thứ tự và các vị thần được thờ có thể thay đổi tùy theo từng đền, nhưng dưới đây là một cách bài trí phổ biến:

Hàng Thứ Nhất: Tam Bảo

Hàng cao nhất thường thờ Phật, đại diện là Quan Thế Âm Bồ Tát. Ngài đại diện cho Tam Bảo, bao gồm Phật, Pháp và Tăng. Sự hiện diện của Phật trên Ban Công Đồng thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa tín ngưỡng thờ Mẫu và Phật giáo, một đặc điểm phổ biến trong văn hóa tâm linh Việt Nam.

Hàng Thứ Hai: Vua Cha Ngọc Hoàng Thượng Đế

Tiếp theo là hàng thờ các vị vua cha, đứng đầu là Ngọc Hoàng Thượng Đế, vị vua tối cao của thiên đình. Hai bên ngài là Quan Nam Tào và Bắc Đẩu, những vị thần cai quản sổ sách sinh tử của con người. Sự hiện diện của Ngọc Hoàng Thượng Đế thể hiện quyền uy tối thượng và sự cai quản của thiên đình đối với thế gian.

Hàng Thứ Ba: Tam Tòa Thánh Mẫu

Đây là hàng quan trọng nhất, thờ Tam Tòa Thánh Mẫu, ba vị Thánh Mẫu quyền năng đại diện cho Tam Phủ:

Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên (áo đỏ): Cai quản bầu trời, tượng trưng cho quyền năng sáng tạo và sự sống.
Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn (áo xanh): Cai quản rừng núi, tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở và bảo vệ.
Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ (áo trắng): Cai quản sông nước, tượng trưng cho sự thanh khiết, mát mẻ và thịnh vượng.

Tam Tòa Thánh Mẫu là trung tâm của tín ngưỡng thờ Mẫu, tượng trưng cho sức mạnh của người mẹ, sự bao dung và lòng trắc ẩn vô bờ bến.

Hàng Thứ Tư: Ngũ Vị Tôn Quan

Ngũ Vị Tôn Quan là năm vị quan lớn, mỗi vị cai quản một phương, một miền, thừa lệnh vua cha để cai quản thế gian. Mỗi vị có một màu áo đặc trưng:

Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên (áo đỏ): Cai quản thiên đình.
Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn Giám Sát (áo xanh): Cai quản miền thượng ngàn, giám sát việc thực thi công lý.
Quan Lớn Đệ Tam Thoải Phủ (áo trắng): Cai quản miền sông nước.
Quan Lớn Đệ Tứ Khâm Sai (áo vàng): Khâm sai tứ phương, giải quyết những việc quan trọng.
Quan Lớn Đệ Ngũ Tuần Tranh (áo xanh da trời đậm): Tuần tra, bảo vệ đất nước.

Hàng Thứ Năm: Tứ Phủ Chầu Bà

Tứ Phủ Chầu Bà là bốn vị chầu hầu cận Tam Tòa Thánh Mẫu, mỗi vị đại diện cho một phủ:

Chầu Đệ Nhất (áo đỏ): Hầu cận Mẫu Thượng Thiên.
Chầu Đệ Nhị (áo xanh): Hầu cận Mẫu Thượng Ngàn.
Chầu Đệ Tam (áo trắng): Hầu cận Mẫu Thoải.
Chầu Đệ Tứ (áo vàng): Hầu cận Mẫu Địa (trong Tứ Phủ).

Ở một số nơi, người ta còn thờ thêm Chầu Lục và Chầu Bé, tạo nên sự phong phú và đa dạng trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Hàng Thứ Sáu: Tứ Phủ Quan Hoàng

Tứ Phủ Quan Hoàng là bốn vị quan hoàng, những người có công lớn với đất nước, được phong thánh và thờ cúng:

Quan Hoàng Cả (áo đỏ): Vị quan lớn tuổi, đức độ, thường giúp dân trừ gian diệt ác.
Hoàng Bơ (áo trắng): Vị quan thanh liêm, chính trực, thường giúp dân giải oan, minh oan.
Hoàng Bảy (áo xanh lam đậm): Vị quan tài giỏi, dũng cảm, thường giúp dân đánh giặc, giữ nước.
Hoàng Mười (áo vàng): Vị quan văn võ song toàn, thường giúp dân phát triển kinh tế, văn hóa.

Hàng Thứ Bảy: Tứ Phủ Thánh Cô và Thánh Cậu

Đây là hàng thờ các vị thánh cô (bên trái) và thánh cậu (bên phải), những người hầu cận các vị thần linh khác:

Thánh Cô: Cô Bơ (áo trắng), Cô Tư (áo vàng), Cô Chín (áo hồng), Cô Bé Thượng Ngàn (áo chàm xanh).
Thánh Cậu: Cậu Cả (áo đỏ), Cậu Bơ (áo trắng), Cậu Tư (áo vàng), Cậu Bé (áo xanh).

Lưu Ý Về Cách Bài Trí Ban Công Đồng

Điều quan trọng cần lưu ý là cách bài trí Ban Công Đồng có thể linh hoạt thay đổi tùy theo từng đền, điện và điều kiện cụ thể. Không nhất thiết phải thờ đầy đủ tất cả các hàng. Nhiều nơi chỉ thờ đại diện một vài hàng chính, chẳng hạn như Tam Tòa Thánh Mẫu, Ngũ Vị Tôn Quan và Tứ Phủ Thánh Hoàng. Điều quan trọng là sự thành tâm và lòng tôn kính của người thờ cúng.

Ý Nghĩa

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam, Tứ Phủ là một tín ngưỡng bản địa độc đáo của người Việt, tôn thờ Mẹ Thiên Nhiên và các lực lượng siêu nhiên chi phối vũ trụ. Ban Công Đồng là biểu tượng của sự tôn thờ này, nơi hội tụ các vị thần linh đại diện cho trời, đất, nước, rừng núi và con người.

Thờ Mẫu là thờ cội nguồn, thờ những giá trị tốt đẹp của cuộc sống. Mẫu là người mẹ hiền từ, luôn bao dung, che chở và giúp đỡ chúng sinh. Khi gặp khó khăn, hoạn nạn, người ta tìm đến Mẫu để cầu xin sự bình an, may mắn và hạnh phúc.

Ban Công Đồng không chỉ là một ban thờ, mà còn là biểu tượng của tín ngưỡng thờ Mẫu, một phần không thể thiếu trong văn hóa tâm linh Việt Nam. Hiểu rõ về Ban Công Đồng là gì và ý nghĩa của nó sẽ giúp chúng ta thêm trân trọng và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Cửa Mẫu luôn rộng mở, chào đón tất cả mọi người đến với lòng từ bi và sự che chở vô bờ bến.